Ostatnie lata przyniosły szereg nowych regulacji unijnych dotyczących rynku gazu. Mają one na celu nie tylko zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, ale również przyspieszenie transformacji w kierunku źródeł odnawialnych. W tym artykule analizujemy, jak te zmiany wpływają na ceny gazu w Polsce i co to oznacza dla konsumentów indywidualnych oraz przedsiębiorstw.
1. Pakiet "Fit for 55" i jego wpływ na rynek gazu
Pakiet "Fit for 55", przyjęty przez Komisję Europejską w 2021 roku, zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu z poziomem z 1990 roku). W ramach tego pakietu wprowadzono szereg regulacji, które bezpośrednio wpływają na sektor gazowy:
- Reforma systemu ETS - włączenie sektora gazowego do systemu handlu emisjami CO2, co zwiększa koszty operacyjne firm gazowych
- Nowe standardy efektywności energetycznej - wymuszające modernizację infrastruktury gazowej
- Mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) - mający wpływ na import gazu spoza UE
Według naszych analiz, same koszty związane z dostosowaniem do systemu ETS mogą podnieść cenę gazu dla odbiorców końcowych o około 15-20% w perspektywie najbliższych 3 lat. Największe podwyżki odczują przedsiębiorstwa o wysokim zużyciu gazu, dla których koszt dostosowania do nowych wymogów będzie relatywnie wyższy.
2. Dyrektywa gazowa i rozporządzenie gazowe
Nowelizacja dyrektywy gazowej z 2019 roku oraz nowe rozporządzenie gazowe z 2022 roku to kolejne istotne regulacje wpływające na ceny gazu w Polsce. Ich główne założenia to:
- Wymóg rozdziału właścicielskiego między dostawcami gazu a operatorami sieci przesyłowych
- Nowe zasady certyfikacji operatorów z krajów trzecich
- Wzmocnienie kompetencji regulatorów krajowych
- Większa transparentność w ustalaniu taryf przesyłowych
- Promowanie wolnego rynku i konkurencji
Te zmiany, paradoksalnie, działają w dwóch przeciwnych kierunkach. Z jednej strony zwiększają koszty dostosowania się firm do nowych wymogów regulacyjnych (co może podnosić ceny), z drugiej strony - poprzez promocję konkurencji - mogą prowadzić do obniżek cen w dłuższej perspektywie.
W przypadku Polski, gdzie dominującą pozycję na rynku ma PGNiG, zwiększona konkurencja może przynieść korzyści konsumentom. Nasze analizy wskazują, że po okresie początkowych podwyżek (5-8% w latach 2023-2024) związanych z kosztami dostosowawczymi, możemy spodziewać się stabilizacji lub nawet niewielkich spadków cen (2-4%) w latach 2025-2026, jeśli na rynek wejdą nowi gracze.
3. REPowerEU - odpowiedź na kryzys energetyczny
Plan REPowerEU, przyjęty przez Komisję Europejską w maju 2022 roku w odpowiedzi na rosyjską inwazję na Ukrainę, znacząco wpływa na rynek gazu w całej UE, w tym również w Polsce. Jego główne cele to:
- Dywersyfikacja dostaw gazu
- Oszczędność energii
- Przyspieszenie transformacji w kierunku czystej energii
- Mądre inwestycje i reformy
W ramach planu REPowerEU, UE podjęła następujące działania mające bezpośredni wpływ na ceny gazu:
- Obowiązkowe zapełnianie magazynów gazu przed sezonem zimowym (do poziomu 80% w 2022 roku i 90% w kolejnych latach)
- Wspólne zakupy gazu przez kraje UE
- Mechanizm korygujący ceny gazu
- Limit cenowy dla transakcji na rynku TTF (głównym europejskim hubie gazowym)
Nasze analizy wskazują, że działania te stabilizują rynek w krótkim okresie, ale w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do wyższych cen bazowych. Według naszych szacunków, obowiązkowe zapełnianie magazynów zwiększa średnioroczne ceny gazu o około 3-5%, szczególnie w okresie letnim, gdy wszyscy operatorzy konkurują o zapełnienie swoich magazynów.
Z drugiej strony, wspólne zakupy gazu przez kraje UE mogą przynieść oszczędności rzędu 2-4% dzięki większej sile negocjacyjnej. Dla polskich konsumentów oznacza to, że część wzrostu cen spowodowanego obowiązkowymi rezerwami może być zniwelowana przez korzyści ze wspólnych zakupów.
4. Taksonomia UE i jej wpływ na finansowanie projektów gazowych
Taksonomia UE, czyli system klasyfikacji inwestycji zrównoważonych środowiskowo, ma istotny wpływ na finansowanie nowych projektów gazowych. Po długich dyskusjach, w lutym 2022 roku Komisja Europejska zdecydowała o włączeniu gazu ziemnego (pod pewnymi warunkami) do taksonomii jako paliwa przejściowego.
Warunki, które muszą spełniać projekty gazowe, by zostać uznane za "zrównoważone" zgodnie z taksonomią UE, to m.in.:
- Emisje poniżej 270g CO2e/kWh lub średnie roczne emisje poniżej 550kg CO2e/kW w ciągu 20 lat
- Zastępowanie bardziej emisyjnych instalacji (np. węglowych)
- Uzyskanie pozwolenia do 2030 roku
- Instalacja musi być przystosowana do wykorzystania gazów odnawialnych lub niskoemisyjnych
Taksonomia wpływa na dostępność i koszt finansowania dla nowych projektów gazowych. Projekty spełniające kryteria taksonomii mogą liczyć na niższe koszty finansowania, co w dłuższej perspektywie może przełożyć się na niższe ceny gazu. Nasze analizy wskazują, że różnica w koszcie kapitału między projektami "zgodnymi" i "niezgodnymi" z taksonomią może wynosić 1-2 punkty procentowe, co przy dużych inwestycjach infrastrukturalnych przekłada się na znaczące różnice w końcowej cenie gazu.
W Polsce, gdzie wiele projektów gazowych jest planowanych jako element transformacji od węgla do OZE, taksonomia może mieć istotny wpływ na kształtowanie się cen gazu w przyszłości. Według naszych szacunków, projekty zgodne z taksonomią mogą oferować gaz tańszy o 3-7% w porównaniu do projektów niespełniających tych kryteriów.
5. Wpływ regulacji na poszczególne grupy odbiorców
Wpływ wszystkich opisanych regulacji UE na ceny gazu w Polsce będzie zróżnicowany w zależności od grupy odbiorców:
Gospodarstwa domowe
Gospodarstwa domowe w Polsce są nadal w dużej mierze chronione przez taryfowanie cen gazu. Oznacza to, że wpływ nowych regulacji na ceny detaliczne jest częściowo amortyzowany i rozłożony w czasie. Jednak w dłuższej perspektywie, wraz z liberalizacją rynku, gospodarstwa domowe będą bardziej bezpośrednio odczuwać zmiany regulacyjne.
Według naszych prognoz, w latach 2023-2025 gospodarstwa domowe mogą spodziewać się łącznego wzrostu rachunków za gaz o 12-18%, z czego około 10-12 punktów procentowych można przypisać dostosowaniu do regulacji UE.
Małe i średnie przedsiębiorstwa
MŚP są bardziej narażone na zmiany cen gazu wynikające z nowych regulacji, gdyż w ich przypadku stopień taryfowania jest mniejszy. Prognozujemy, że w tej grupie odbiorców wzrost cen w latach 2023-2025 może wynieść 15-25%, przy czym firmy o wyższym zużyciu gazu odczują większe podwyżki.
Duże przedsiębiorstwa i przemysł energochłonny
Ta grupa odczuje najsilniej wpływ nowych regulacji, szczególnie reformy systemu ETS. Dla dużych odbiorców przemysłowych prognozujemy wzrost kosztów związanych z gazem nawet o 25-35% do 2025 roku. W przypadku niektórych branż (np. chemicznej czy hutniczej) może to stanowić poważne wyzwanie dla konkurencyjności.
Warto jednak zauważyć, że zarówno na poziomie UE, jak i krajowym, planowane są mechanizmy wsparcia dla przemysłu energochłonnego, które mogą częściowo złagodzić wpływ rosnących cen energii.
Wnioski i rekomendacje dla konsumentów
Podsumowując naszą analizę wpływu regulacji UE na ceny gazu w Polsce, możemy wyciągnąć następujące wnioski:
- W krótkim okresie (1-2 lata) spodziewamy się wzrostu cen gazu, głównie z powodu kosztów dostosowawczych do nowych regulacji.
- W średnim okresie (3-5 lat) możliwa jest stabilizacja lub nawet niewielkie spadki cen, jeśli zadziałają mechanizmy prokonkurencyjne.
- W długim okresie (powyżej 5 lat) trend cenowy będzie zależał głównie od tempa transformacji energetycznej i rozwoju technologii gazów odnawialnych (biometanu, wodoru).
Na podstawie tych wniosków, rekomendujemy następujące działania dla różnych grup odbiorców:
- Dla gospodarstw domowych: Inwestycje w poprawę efektywności energetycznej (termomodernizacja, wymiana urządzeń gazowych na bardziej efektywne) mogą przynieść znaczące oszczędności w obliczu rosnących cen.
- Dla małych i średnich przedsiębiorstw: Warto rozważyć kontrakty długoterminowe z ustalonymi cenami lub nawet częściowe przejście na alternatywne źródła energii, jeśli jest to technicznie i ekonomicznie uzasadnione.
- Dla dużych odbiorców przemysłowych: Kluczowe będzie aktywne zarządzanie portfolio energetycznym oraz inwestycje w technologie zwiększające efektywność energetyczną. Warto też śledzić i aplikować o dostępne mechanizmy wsparcia dla przemysłu energochłonnego.
Niezależnie od grupy odbiorców, kluczowe będzie pozostawanie na bieżąco z szybko zmieniającym się otoczeniem regulacyjnym i rynkowym, aby móc odpowiednio dostosować swoje strategie energetyczne.